Các công dụng của rau tía tô với sức khỏe và lưu ý khi sử dụng

Công dụng của rau tía tô không chỉ dừng lại ở vai trò làm gia vị trong các món ăn mà còn được đánh giá cao nhờ nhiều lợi ích sức khỏe. Với mùi thơm đặc trưng và thành phần dinh dưỡng phong phú, loại rau này đã được sử dụng từ lâu trong y học cổ truyền và đang ngày càng được quan tâm trong đời sống hiện đại. 

Rau tía tô hay Perilla frutescens là một loại cây thuộc họ bạc hà (Lamiaceae), được sử dụng phổ biến trong ẩm thực và y học cổ truyền ở nhiều quốc gia châu Á như Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản. Cây tía tô có chiều cao trung bình từ 0,5 đến 1m, thân thảo, có lông nhỏ, lá mọc đối xứng và mép lá có răng cưa. Lá tía tô có hình bầu dục, mặt trên màu xanh tím hoặc xanh, mặt dưới thường có sắc tím đậm hơn. Khi vò nhẹ, lá tỏa ra mùi thơm đặc trưng, dễ nhận biết.

Tía tô thường được trồng vào mùa hè, phát triển tốt ở vùng khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới. Ở Việt Nam, cây được trồng nhiều từ Bắc vào Nam, không chỉ để làm rau mà còn được sử dụng như một vị thuốc nam.

Thành phần dinh dưỡng của rau tía tô

Rau tía tô được dùng tương đối phổ biến bởi hàm lượng dinh dưỡng phong phú. Các thành phần chính trong rau tía tô bao gồm nhiều loại tinh dầu, vitamin, khoáng chất và hợp chất thực vật có lợi. Cụ thể như sau:

• Tinh dầu: perillaldehyde, limonene, linalool, myrcene
• Acid béo: alpha-linolenic acid (ALA)
• Vitamin: vitamin A, vitamin C, vitamin K
• Khoáng chất: canxi, sắt, kali, phốt pho, magie
• Chất xơ
• Flavonoid
• Polyphenol

Công dụng của rau tía tô đối với cơ thể

Rau tía tô có những công dụng nổi bật đối với cơ thể đã được ghi nhận:

Tăng cường hệ miễn dịch

Rau tía tô chứa các hợp chất thực vật như quercetin, luteolin và acid rosmarinic có tác dụng chống oxy hóa và tăng cường hoạt động của hệ miễn dịch. Các hoạt chất này giúp cơ thể chống lại sự tấn công của virus và vi khuẩn đồng thời hạn chế tình trạng viêm trong tế bào.

Giúp giải cảm, hạ sốt tự nhiên

Trong y học cổ truyền, lá tía tô có vị cay, tính ấm, thường được sử dụng để làm ra mồ hôi, từ đó giúp giải cảm và hạ sốt. Đây là bài thuốc dân gian rất hiệu quả trong các trường hợp cảm lạnh kèm sốt nhẹ hoặc ớn lạnh.

Giúp giảm ho, đau họng

Nhờ chứa tinh dầu perillaldehyde và linalool có tính kháng khuẩn, kháng viêm, rau tía tô giúp làm dịu niêm mạc hô hấp, giảm kích ứng cổ họng. Từ đó, nó có thể hỗ trợ giảm triệu chứng ho và đau rát họng.

Hỗ trợ tiêu hóa, giảm đầy hơi

Các hoạt chất trong lá tía tô có khả năng làm thư giãn cơ trơn đường tiêu hóa, giảm đầy hơi, ợ chua và đau bụng nhẹ. Nhiều người thường dùng lá tía tô giã nát lấy nước hoặc nấu nước uống sau bữa ăn để cải thiện tiêu hóa.

Tốt cho người bị dị ứng, mề đay

Các nghiên cứu cho thấy chiết xuất lá tía tô chứa rosmarinic acid và quercetin có thể ức chế histamine, một chất trung gian gây phản ứng dị ứng.  Vì thế, rau tía tô có thể làm dịu các triệu chứng mẩn ngứa, nổi mề đay, viêm da cơ địa hoặc dị ứng thời tiết.

Tốt cho tim mạch

Lá tía tô chứa acid alpha-linolenic (ALA), một loại omega-3 có tác dụng chống viêm, giảm cholesterol xấu (LDL) giúp bảo vệ mạch máu và tim. Một số nghiên cứu còn cho thấy sử dụng ALA từ thực vật có liên quan đến việc giảm nguy cơ bệnh tim mạch và đột quỵ.

Cụ thể, một nghiên cứu tổng quan được công bố trên tạp chí Advances in Nutrition vào năm 2023 đã chỉ ra rằng việc tăng cường tiêu thụ axit alpha-linolenic (ALA) từ thực vật có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch và đột quỵ. Cụ thể, các phân tích tổng hợp từ các nghiên cứu quan sát cho thấy rằng việc tăng lượng ALA trong chế độ ăn uống có liên quan đến việc giảm 10% nguy cơ mắc bệnh tim mạch tổng thể và giảm 20% nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch vành.

Hỗ trợ điều trị viêm khớp, đau nhức

Nhờ đặc tính chống viêm tự nhiên, các chiết xuất từ tía tô có thể làm giảm tình trạng sưng đau trong các bệnh lý như viêm khớp dạng thấp. Một số thí nghiệm trên động vật cũng ghi nhận hiệu quả giảm viêm tương tự thuốc chống viêm không steroid.

Hỗ trợ giảm cân tự nhiên

Tía tô là loại rau giàu chất xơ, ít calo, đồng thời có tác dụng thúc đẩy tiêu hóa và giảm hấp thụ chất béo. Việc bổ sung rau tía tô vào chế độ ăn lành mạnh có thể hỗ trợ quá trình giảm cân một cách tự nhiên và an toàn.

Hỗ trợ điều trị gout

Lá tía tô có khả năng làm giảm sản sinh acid uric và hỗ trợ bài tiết qua đường nước tiểu. Chiết xuất từ lá tía tô giúp làm chậm quá trình chuyển hóa purin thành acid uric, tác nhân chính gây bệnh gout.

Chống ung thư

Rau tía tô chứa nhiều hợp chất chống oxy hóa mạnh như luteolin, apigenin và acid rosmarinic. Những chất này có thể ngăn ngừa tổn thương DNA do gốc tự do, ức chế sự phát triển của tế bào bất thường và góp phần làm giảm nguy cơ mắc ung thư như ung thư gan và dạ dày.

Lưu ý khi sử dụng rau tía tô

Cách chế biến rau tía tô

Ăn tía tô sống

Sử dụng rau tía tô tươi làm rau sống ăn kèm với các món cuốn, bún, cháo hoặc các món nướng. Rau tía tô tươi có thể giữ nguyên vị thơm ngon, bổ sung thêm hương vị cho món ăn. 

Cháo tía tô để giải cảm

Nấu cháo trắng loãng rồi thêm lá tía tô thái nhỏ vào khi cháo gần chín. Món cháo này không chỉ giúp giải cảm mà còn hỗ trợ hạ sốt, giảm triệu chứng cảm lạnh.

Uống nước lá tía tô

Đun sôi lá tía tô với nước sạch rồi lọc lấy nước uống khi ấm. Nước lá tía tô giúp thanh nhiệt, giải cảm và hỗ trợ tiêu hóa hiệu quả. 

Xông hơi bằng lá tía tô

Chỉ cần đun sôi lá tía tô với sả, gừng và vỏ bưởi, sau đó dùng để xông mặt hoặc xông toàn thân giúp giải cảm, thải độc qua da và làm sạch lỗ chân lông.

Pha trà

Hãm lá tía tô khô với nước sôi, uống như trà giúp thanh nhiệt và thư giãn. Nếu muốn một món uống mát lạnh, bạn có thể làm nước ép hoặc sinh tố từ lá tía tô kết hợp với các loại trái cây như táo, chanh hoặc dưa leo. 

Nấu canh hoặc kho

Thêm lá tía tô vào cuối khi nấu canh nghêu, canh trứng hay các món kho để món ăn thêm phần thơm ngon và bổ dưỡng.

Không nên lạm dụng quá nhiều

Lạm dụng quá mức có thể gây ra một số tác dụng phụ không mong muốn. Rau tía tô có tính ấm, vị cay, vì vậy nếu sử dụng quá nhiều sẽ dễ dẫn đến tình trạng “nhiệt” trong cơ thể, gây ra các triệu chứng như nóng trong người, nổi mụn, khô miệng hoặc táo bón. 

Việc uống quá nhiều nước lá tía tô cũng có thể làm giảm huyết áp quá mức. Đối với những người có tiền sử huyết áp thấp sẽ gây cảm giác mệt mỏi, chóng mặt hoặc tụt huyết áp.

Ngoài ra, việc sử dụng lá tía tô lâu dài với liều lượng cao có thể làm giảm khả năng hấp thụ một số khoáng chất như canxi và sắt, ảnh hưởng đến sự phát triển xương và sức khỏe tổng thể. 

Do đó, để phát huy tối đa lợi ích của rau tía tô mà không gặp phải tác dụng phụ, tốt nhất nên sử dụng với liều lượng hợp lý, không quá 1–2 lần mỗi ngày và kết hợp với một chế độ ăn uống cân đối.

Những ai không nên ăn rau tía tô?

Mặc dù rau tía tô mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe nhưng có một số đối tượng không nên ăn hoặc hạn chế sử dụng loại rau này để tránh tác dụng phụ. Cụ thể:

• Phụ nữ mang thai: Mặc dù rau tía tô giúp giải cảm, hạ sốt, nhưng các thành phần trong lá tía tô có thể kích thích co thắt tử cung. Do đó, phụ nữ mang thai, đặc biệt trong ba tháng đầu, nên tránh sử dụng rau tía tô quá mức để tránh nguy cơ gây sảy thai hoặc sinh non.
• Người bị bệnh về gan: Rau tía tô có tính nóng, nếu dùng quá nhiều có thể làm tăng nhiệt trong cơ thể, gây gánh nặng cho gan.
• Người có bệnh lý về thận: Người bị bệnh thận hoặc có các vấn đề liên quan đến thận cũng nên thận trọng khi ăn rau tía tô vì một số thành phần trong loại rau này có thể gây ảnh hưởng đến chức năng thận khi sử dụng trong thời gian dài.
• Người có cơ địa dị ứng: Đối với những người dị ứng với các loại thực vật có tính cay hoặc có mùi mạnh, rau tía tô có thể gây phản ứng dị ứng như ngứa, phát ban hoặc khó thở.

Với những giá trị dinh dưỡng đa dạng và lợi ích sức khỏe đã được ghi nhận, công dụng của rau tía tô ngày càng được nhiều người quan tâm và ứng dụng trong cả ẩm thực lẫn chăm sóc sức khỏe. Tuy nhiên, để sử dụng hiệu quả, cần lựa chọn cách dùng phù hợp với thể trạng và nhu cầu cá nhân. Việc hiểu rõ đặc điểm và thành phần của rau tía tô sẽ giúp bạn tận dụng tốt hơn những lợi ích mà loại rau dân dã này mang lại.

Bài viết thuộc bản quyền của website Biostime Việt Nam – thương hiệu thuộc công ty Hoan TT chuyên cung cấp sản phẩm dinh dưỡng từ Úc. Khách hàng có nhu cầu tìm hiểu và tham khảo sản phẩm có thể tìm hiểu tại website hoặc liên hệ tư vấn viên qua hotline công khai.